İlmin kapısı Hz. Ali (k.v.)’nin hikmetli sözlerinin bir araya getirildiği Makâlât-ı Hikemiyye eserinden derlediğimiz Hz. Ali (k.v.) Sözleri ile sizleri baş başa bırakıyoruz.
* * *
Sözü kimin söylediğine bakma, ne söylediğine bak.
En büyük zenginlik akıldır.
Akıllıların çekişmelerinin çoğu hırs şimşeklerinin altındadır.
Ahmağın kalbi ağızındadır.
Akıllı kimsenin dili kalbinin ötesindedir.
Dili tatlı olanın arkadaşları çok olur.
İştahla sıhhat bir arada bulunmaz.
Olayların sonunu inceden inceye düşünen kimse cesaret gösteremez.
Kerim kimsenin acıktığı zaman, alçak kimsenin ise doyduğu zaman saldırısından kaçının.
Kişi dilinin altında gizlenmiştir, elbisesinin altında değil.
Kendisini ilgilendirmeyen şeyi isteyen, kendisini ilgilendiren şeyi kaybeder.
En büyük düşman hilesi gizli olandır.
Başa gelen bela anında sabırsızlık daha büyük sıkıntı doğurur.
Sorumlu kimse birşey vaad etmedikçe hürdür.
İnsanın yalnız kalması, kendini beğenmesindendir.
Edebin en iyisi güzel ahlâktır.
Bir miktar nimete kavuştuğunuzda az şükür nedeniyle daha çoğunu kaçırmayınız.
Haddini bilen kimse helâk olmaz.
Şeref ile kötü ahlâk bir arada bulunmaz.
Çok ümit, yoksunluğa sebep olur.
Susmak altın, konuşmak ise gümüştür.
Dünyada galip olan ancak sabredendir.
Sadakat ve cömertlik şeref ve yüceliğin aynasıdır.
Yumuşak huyluluk ve tevazu rahatın kaynağıdır.
Nezaket ve zarafet saadetin anahtarıdır.
İnsanın yaptıkları ruhi durumlarının aynasıdır.
Mutlu kimse, bir başkası sebebiyle nasihat alandır.
Akıl tamam olunca söz azalır.
Sabır, selamet yurdunun anahtarı ve her musibetin ilacıdır.
Sükûtun heybetini ucuz söz ile satma.
Öfkesinin yutan kurtuluşa erenlerdendir.
İlim, sahibine iyilikler ve faziletler meyvesi veren bir ağaçtır.
Hiddete karşı sükût gibi bir ilaç yoktur.
Akıl ve tedbiri bozan şeyler ikidir: Birincisi; acele etmek, İkincisi ise; meydana gelmesi mümkün olmayan şeyi istemektir.
Kibir ile övgü bir arada bulunmaz.
Zulüm ile zafer bir arada bulunmaz.
Geçmişten ibret alanlar, buldular.
Sınırlar, verilen sözleri yerine getirmek, var olana razı olmak ve kaybedilene sabır göstermekle korunabilir.
Küçüklüğünde öğrenmek taşa kazımak, yaşlılıkta öğrenmek suya yazı yazmak gibidir.
Gencin kalbi boş araziye benzer, ona ne ekersen onu kabul eder.
Sana güvenmeyene sen de güvenme.
Dört şey kişinin ferasetine delalet eder ve halkın muhabbetini kazandırır: Ceza vermede ağır hareket etmek, mükâfat vermede acele davranmak, doğru yolu göstermek ve konuşmada doğru sözlü olmak.
Kötülere merhamet etme. Zira bu davranış iyi kimselere zulümdür.
Kötü ahlâk sahibi ancak kabrinde rahat eder.
Bir konuyu iyice araştırmaya üç şey engeldir: Acelecilik, hiddet ve şehvet.
Ya hayır söyle ya da sus.
Gerçek dost arayan dostsuz kalır.
Sadakatin mükâfata ihtiyacı yoktur. Zira zaten onun hakikatinde mevcuttur.
Çoğu kere fazilet sahibi olup tecrübesi olmayan hata eder.
İnsan sıhhatini korumaya daha fazla dikkat etmesi gerekir. Çünkü her gayenin gerçekleşmesi sıhhatin varlığına bağlıdır.
Küfran-ı nimet etme. Çünkü küfran-i nimet kötülüklerin anasıdır.
Nasihat gerçek bir ilaçtır. Onu içen kimse gerçekten kötü ahlâk hastalıklarından şifa bulur.
Güzel tedbir insana hâkim olursa asla bir tehlike ortaya çıkmaz.
Üç şey aklı güçlendirir: Birincisi zeki kimselerle müşavere, İkincisi tecrübe, üçüncüsü güzel ihtiyat. Bu üç şeyi aynı şekilde üç şey bozar. Birincisi istibdad, İkincisi acelecilik ve üçüncüsü ise tembelliktir.
İnsanî ahlâkla bezenmiş olan kimse sevdiğinin değil düşmanının bile kalbini kırmaz.
Akılsız bir kimseyi akıllılar meclisinde görürsen sakın oturma. Çünkü gül suyu ile bile dolu olsa şayet havuza köpek düşerse necis olur.
Sabır, selamet yurdunun anahtarıdır ve her hastalığın ilacıdır.
Akıl ve dirayetin varsa, kusurların, başkalarının kusurlarını görmeye engel olur.
Üzüntü ve keder anında sığınabileceğin bir dost edin.
İnatçı bir cahile ikna edici bir cevap vermek istersen, ona susmakla karşılık ver.
Tevazu ağacı diken selamet meyvesi toplar. Selamet meyvesinden daha lezzetli hiçbir meyve yoktur.
İnsanlar arasında güzel anılmayı istersen onların söylediklerine sabret. Onları uzaklaştırmak istersen, güzel karşılık verme silahıyla uzaklaştır.
Her şey ifrat ve tefrit ile silinir. Bu sebeple aslandan kaçar gibi bunlardan kaç.
Dostuna ve düşmanına güzel davranan kimse, dostunun kendisine karşı sevgisini artırmış, düşmanın düşmanlığını azaltmış olur.
Kim insanlara zarar verirse bil ki, yaptığı şey başına gelir.
İyi yürüyüşlü ve uyumlu ol. Çünkü sen Allah Teâla’nın azabından özür ve tevbe sebebiyle kurtulabilirsin, ama insanların dilinden kurtulamazsın.
Tamahkâr kimsenin malından istifade etmek isteyen, batan güneşten aydınlanmak isteyen gibidir.
Kadınlara aşırı düşkünlük kınanma ve pişmanlığa sebep olur.
Gerektiği gibi hatalarının farkına varmak istersen, onları dostlarından değil düşmanlarından sor.
Sen söylemen gerekeni söyle, kabul olunmazsa sana bir sorumluluk yoktur.
Sana yapılmasını istemediğin şeyi başkalarına yapma.
Yetimi ağlatmak gibi hiçbir zulüm yoktur.
Eğer söz söyleyenlerden değilsen, dinleyenlerden ol.
Kabiliyetli kimse, akıllıların sohbetinden güzel ahlâk ve razı olunan huylar öğrenen kimsedir.
Gerçek devlet ve sonsuz saltanat şüphesiz kanaattir.
İçine atılan şeylerle rengi değişmeyen deniz gibi ol.
Çok sevdiğin kimsenin kötülüğünden kork.
İstişare doğruya ulaşmada gerçek bir ışıktır.
İyilik sahibine karşı kötü muamele gibi alçaklık yoktur.
Merhametsiz, vicdansız ve sevgi yoksunu bir kimse ile ölü arasında ne fark vardır?
Lokman’a soruldu, denildi ki, edebi kimden öğrendin? Şöyle cevap verdi: Edepsizlerden, ben onların akıl dışı bir şey yaptıklarını gördüğümde ondan kaçınırdım.
Dostunun ziyaretine gittiğinde, sana yeter deninceye kadar oturma.
Layık olduğundan daha fazla övgü isteyen kimse, kendisi için sıkıntı kuyusu kazmış olur.
İtaat yüceliğin miracıdır.
Gördüğün iyiliği unutma.
Övgüye layık olanı, yüzüne karşı değil gıyabında överim.
Dilini serbest bırakan büyük belalara yakalanır.
Gençlikte şehvet büyük bir düşmandır, ondan kendini kurtaramayan diğer düşmanlardan kurtaramaz.
Dil, cismi küçük bir yırtıcı aslandır. Onu bağını sağlam bir ip ile bağlayın.
Kanaatkâr köle hürdür. Tamahkâr hür bir insan ise köledir.
Gerçek dost vefa ile süslenen ve eziyet vermekten uzak durandır.
İlim, sahibine iyilikler ve faziletler meyvesi veren bir ağaçtır.
Edebi isteyiniz. Çünkü o aklın maddesi, mürüvvetin kılavuzu, gurbette arkadaş ve yalnızlık anında dosttur.
Kazanılan şeylerin en değerlileri ilim ve edeptir. Çünkü ilim ve edep tükenmeyen bir hazine ve sönmeyen bir ışıktır.
Doğru fikir sahibi, kendisini ilgilendirmeyen şeyleri söylemekten kaçınan kimsedir.
En büyük cesaret, şehvete karşı galip gelmektir.
Herkese karşı sevgi gösteren iyi bir hayat sürer.
Güzel konuşmak bir sanat değildir. Ancak sanat, susmayı seçmeyi bilmektir.
Bir düşmanda bir kötülük görürsen, ona iyilik yaparak ve iyi davranarak kendinden uzaklaştır.
Haset eden kimseye, kendi iç dünyasında bulduğu kötü ahlâkın karanlıklarının verdiği üzüntüler ceza olarak yeter.
Olgun kişi, herkesin iyiliğini isteyen kimsedir.
Düşmanın sana eziyet veren şey söylerse, sen onu memnun edecek şey söyle.
Kendisinin kusurunu görüp, başkasının kusurunu görmeyen kimse gibi akıllı ve zeki kişi yoktur.
Kurtuluş kalesine girmek istersen, gücün yettiği oranda sözünü azalt.
Dost, sana gittiği yol yanlıştır, dikkat et, diyen kimsedir.
Düşman, doğru yolda olmadığın halde sana gittiğin yol doğrudur diyen kimsedir.
Akıllı kimsenin hiddeti amelinde, ondan başkasının hiddeti sözündedir.
Seni çok öven kimseye güvenme. Çünkü seni nerdeyse çok kötülemek üzeredir.
Üzüntüden kaçının. Çünkü o hastalık doğurur.
Çoğu kez ummadığın kimsenin nasihatinden istifade edersin.
Senin gerçek dostun, sana edebi öğreten kitabındır.
Çirkin şeyler yapmaya bir kez olsun bile cesaret etme. Çünkü alışmak büyük bir beladır.
Vatanını sevmeyen ve vatandaşlarının iyiliğini istemeyen insan değildir.
İnsanın hırsı ve tamahkârlığı ölçüsünde zilleti olur.
Aciz kimseye baskı yapmak uygun değildir. Çünkü ancak alçak kuş, taneyi karıncadan kapıp alıverir.
Düşmanının vereceği zarardan korkarsan ona iyilik et.
Kötülere iyilik pişmanlıktır.
Başarılı kimse, kendini düşündüğü gibi kardeşlerini de düşünür.
Gerçek zenginlik istersen kanaati iste. Çünkü o benzeri olmayan bir devlet ve saadettir.
Dosdoğru olursan düşmanına seni karalamaya alan kalmaz.
Cahil kimsede bir hayır varsa o da susmaktır.
Genellikle kötülükte aşırılık, iyilikte aşırılıktan doğar. Bu yüzden mutedil ol. Sıkıntıya düşmemek için itidal sınırını aşma.
Faziletlerin en yücesine ulaştıran ancak tevazudur.
Hiddet bir çeşit deliliktir.
Vakitler kıymetlidir. Ve insanlar kıymetini bilmiyorlar.
Düzen silsilesinin elinde olmasını istersen, ikbal hususunda tamahkâr olma.
Yalancı doğru söylese de söylediği doğru kabul edilmez.
Ey kardeş! Yaptığın iyiliği değil, sana yapılan iyiliği hatırla.
Akıllı kişi ihtilaf olan yere yaklaşmaz.
Terbiye edilmesi mümkün olmayan kimseyi terbiye etmeye çalışma.
Mazlumun kalbini kırmaktan kork. Çünkü o sana sirayet eder.
Nimet sahibine yüz çevirmek suretiyle nankörlükten daha büyük hiçbir şey yoktur.
Çalışan ufkunu genişletir.
İyice düşünmeden konuşma. Çünkü bazı söz insanı öldürür.
Kötü ahlâklı kimse hiçbir şekilde rahat edemez.
Kızgın kimse vaktinin çoğunda sıkıntı içindedir.
Dünyada Hakk’ın gazab ettiği ve halkın nefret ettiği biri varsa işte o kibirli olan kimsedir.
Gençliğinde hayır için çalışırsan, ihtiyarlığında senin için gerekli olan şeyleri elde etmiş olursun.
Kıymetsiz kimse kendi rahatı için başkasının yorulmasını seçendir.
Uygun olmayan bir şey duyduğunda ya da işittiğinde, hiddetinin yularını bırakma. Böyle yaparsan seni tehlikeye atar.
Kuşkusuz bir gün mutlaka sadakatin neticesi ve onun övülen eserleri ortaya çıkacaktır.
Hıyanetin alameti sırrı açıklamaktır.
Düşmanına gücün yettiğinde, ona gücün yettiğine bir teşekkür olarak onu bağışla.
Mal ile iyilik yapamıyorsan söz ile iyilik yap.
İlimleri ve bilgileri öğrenip gereğince amel etmeyen kimse, toprağı ekin için hazırlayıp tohum ekmeyen kimse gibidir.
Ayıplarının farkına varmak için kendinle mücadele etmiyorsan, ayıplarını görmek için başkasıyla da çekişme.
Vakarlı cesur kimseden korkma. Bilakis Allah Teâlâ’dan korkmayandan kork.
Seviyesiz kimseden iyilik bekleme. Çünkü zehir ağacı iyi meyve vermez.
Seviyesiz kimseye nazik davranırsan kibri ve fesadı artar.
Güçsüz kimselere mukavemet etmekten elini çek. Çünkü onlar galip gelirlerse utanırsın.
Dalkavuktan sakın. Çünkü o arı gibidir, ağızında bal, kuyruğunda ise zehir vardır.
İkbal zamanında dost görünenlerin emniyet yularını bırakma. Bilakis zor günlerde dost görünenlere (emniyet yularını) salıver.
Söz yaralayıcı bir alettir. Onunla yaralanan iyileşmez.
Bir kimsenin durumunu bilmek istersen onu yüksek bir makama tayin et. Kötülüğünü kibrinden, iyiliğini tevazuundan anlarsın.
Düşmanı küçük görme. Çünkü büyük dağ, bazen küçük taşlardan meydana gelir.
Letafet faziletin ruhudur. İnsan onun sayesinde izzete ve ihtirama erişir.
Fakirlere zulmetmeye yönelirsen mükâfat bekleme. Çünkü çiftçi ancak ektiğini biçer.
Senden korkan kimseden kork. Çünkü yılan çobandan korktuğu için ona zarar vermeyi ister.
Alacağın cevaptan utanmaman için düşünmeden herhangi bir söz söyleme. Akıllı kimse için utanmak ise, ölümden beterdir.
İnsanın dünyada cehennemi kötü eştir.
Eğer kendine nasihat edersen, hiçbir kimseden nasihat dinleme ihtiyacı duymazsın.
Neşeli ve mutlu olmak istersen hiçbir kimsenin aleyhinde asılsız söz söyleme.
Çalışmayan öğrenci parasız müşteri gibidir. Amelsiz âlim meyvesiz ağaç gibidir. Bilgisiz gezgin ise kanatsız kuş gibidir.
Ahmaklarla düşüp kalkan kimse onların ahlâklarıyla ahlâklanır.
Yetersizlikten kurtulamayan kimse, başkalarının eksikliklerini işitmekten haz alır.
Dostlarının kalbini kırma. Eğer böyle yaparsan düşmanlarının istediği şeyi yapmış olursun.
İffet ve ismetin olduğu yerde sefalet, zevk ve eğlenceye düşkünlük olmaz.
Hz. Ali (k.v.)’nin sözleri, İbrahim Edhem Giridî’nin Makâlât-ı Hikemiyye Hz.Ali’den Hikmetli Sözler kitabında bir araya toplandı. Asıl kaynağından (Arapça, Osmanlıca ve Türkçe meali şeklinde) okumak için ilgili kitaptan sizler için bu hikmetli sözlerin önemli bir bölümünü sizler için derledik. Sözlerin önemli bir bölümü alınmış olmasına karşın, daha fazla söz ve sözlerin -Arapça, Osmanlıca ve Türkçe açıklaması için- Büyüyen Ay yayınlarından çıkan ve Eren Yavuz tarafından hazırlanmış Makâlât-ı Hikemiyye eserini almanızı tavsiye ediyoruz. Ders ve nasihat almamız duası ile…
